W tym odcinku cyklu najbardziej inspirujący ludzie świata, skupimy się na filozofach, którzy mogą być inspirujący i motywujący. Wyjść należy przy tym od definicji samej filozofii, która wg. encyklopedii PWN oznacza nie mniej ni więcej umiłowanie mądrości, czyli nieustanne dążenie do wiedzy i poszukiwanie pewności. Poniżej przedstawiamy naszym zdaniem jednych z największych filozofów w historii.
Sokrates
Źródło: Wikicommons
Jeden z trzech najwybitniejszych (obok Platona i Arystotelesa) starożytnych filozofów greckich. Na tyle wybitny, że całą wcześniejszą filozofię grecka nazwano filozofią przedsokratejską O życiu Sokratesa wiemy stosunkowo niewiele. Urodził się ok. 470 r. p.n.e. w Atenach, jako syn kamieniarza i akuszerki. Z wyjątkiem wypraw wojennych, gdzie walczył jako hoplita przez całe życie nie opuszczał Aten. Według źródeł miał jedną lub dwie żony i trójkę dzieci.
Sporo wiemy natomiast o okolicznościach jego śmierci. W 399r p.n.e. został on bowiem oskarżony o niewyznawanie bogów, których uznawało państwo i wyznawanie bogów przez nie nieuznawanych oraz o psucie młodzieży. Sprawą Sokratesa zajmował się ateński sąd ludowy (dikasterion). W pierwszym głosowaniu uznano winę Sokratesa (prawdopodobnie stosunkiem głosów 280:220). Sokrates miał prawo do zadeklarowania kary, która wg. niego powinna go spotkać. Jak podają źródła zaproponował on utrzymanie na koszt państwa lub zapłacenie bardzo małej grzywny. W drugim głosowaniu decydowano między karą zaproponowaną przez oskarżenie a karą zaproponowaną przez oskarżonego. Tutaj sędziowie wybrali zaproponowaną przez oskarżenie karę śmierci. Po pobycie w więzieniu (okres 30 dni) Sokratesa stracono poprzez podanie cykuty.
Sprecyzowanie poglądów Sokratesa jest również trudne, gdyż sam filozof nie pozostawił po sobie żadnych tekstów. Poglądy Sokratesa zostały natomiast zawarte np. w dialogach Platona (jego ucznia), których Sokrates jest głównym bohaterem. W jego ustach często umieszczane są jednak poglądy samego Platona.
To Sokratesowi przypisywane jest słynne zdanie
Wiem, że nic nie wiem
, które możemy utożsamiać z jego podejściem do wiedzy. Wynika z niego, że uznawał siebie za poszukiwacza prawdy. Jest autorem tzw. metod sokratycznych (prowadzenia sporów), czyli metody elenktycznej i majeutycznej. Pierwsza sprowadzała się do nakierowania twierdzeń i argumentów rozmówcy tak, że dochodził on do wniosków absurdalnych i sprzecznych z pierwotną tezą. Ponadto Sokratesa uważa się za reorganizatora etyki greckiej z filozofii przyrody na filozofie duszy – ukierunkowaną głównie na badanie człowieka. Wedle Sokratesa to właśnie dusza odróżnia nas od zwierząt.
Platon
Źródło: Wikicommons
Był jednym z uczniów Sokratesa. Urodził się w roku 427 p.n.e. w Ateńskiej rodzinie arystokratów. Miejscem urodzenia Platona są wg. przekazów albo same Ateny albo wyspa Eginie. Właściwe imie Platona brzmiało Arystokles natomiast przydomek Platon nadano mu ze względu na atletyczną budowę ciała. W wieku lat 20 po odebraniu dobrego jak na ówczesne czasy wykształcenia spotyka Sokratesa, u którego uczy się przez 8 lat. Po śmierci Sokratesa udaje się w podróż po Grecji, Egipcie i Italii. Wraca po 12 latach. Po powrocie zakłada szkołę, którą nazywa Akademią Platońską i która szybko zyskała uznanie. To z niej wywodzili się jego uczniowie wśród których najsłynniejszym był Arystoteles.
Jeśli chodzi o filozofię Platona to pozostawił on po sobie 35 dialogów, które naukowcy dzielą na 9 części. Platon jest twórcą całego nurtu filozoficznego, który nazywamy Idealizmem Platońskim.
Kluczowym pojęciem dla Platona są właśnie Idee, które utożsamia z jedynym prawdziwym bytem, w odróżnieniu od rzeczy czy bytów materialnych. Wyróżniał on zatem dwa nieprzenikające się światy – świat idei i świat materialny. Wyjątkiem od te reguły była ludzka dusza i boska istota, którą Platon określił mianem Demiurga– Budowniczego świata. Dusza ludzka przed zamieszkaniem w ciele jest w świecie idei. Później zapomina tego co się tam nauczyła i przez życie uczy się tego na nowo aby po śmierci powrócić do świata idei. Dopóki nie nastąpiło to w pełni człowiek zdaniem Platona mógł się odradzać.
Platon jest również twórcą jednej z pierwszych teorii Państwa. Wg, niego idealne państwo powinno składać się z trzech stanów (podobnie jak dusza składa się z rozumu, popędliwości i pożądliwości):
Stan uczonych, odpowiedzialnych za rządzenie w Państwie
Stan strażników: pilnujących porządku wewnętrznego i bezpieczeństwa zewnętrznego
Stan Żywicieli: zapewniejący dla Państwa dobra materialne.
Był zwolennikiem silnej hierarchii społecznej. Silna i równa wobec siebie arystokracja, stanowiła o przetrwaniu Państwa. Wg. Platona Państwem powinni rządzić filozofowie, jako najmądrzejsi.
Kartezjusz
Źródło: Wikicommons
Właściwie Rene Descartes urodził się 31 marca 1596r w miejscowości La Haye-en-Touraine we francuskiej rodzinie szlacheckiej. Ok. 1607 roku rozpoczyna naukę w kolegium jezuickim w La Fleche gdzie przebywa do roku 1615. Później kontynuuje naukę w Paryżu gdzie w 1616 roku uzyskuje stopień z prawa cywilnego i kanonicznego na Uniwersytecie w Poitiers. W wieku 21 lat zaciąga się do Armii holenderskiej (sprzymierzonej z Francją). W 1621 roku rezygnuje ze służby i wraca do Paryża gdzie zajmuje się matematyką i fizyką, oraz pisze pracę z metodologii nauk. W latách 1628 – 1649 spędził głównie w Holandii. W tym okresie powstała również najsłynniejsza rozprawa Kartezjusza „O metodzie“ (1637) z której pochodzi słynny cytat:
Myślę, więc jestem.
W 1648 roku przyjmuje pensję od króla Francji za wybitne zasługi dla rozwoju nauk (fizyki, matematyki, metodologii). Rok później wyjeżdża na zaproszenie królowej szweckiej Krystyny do Sztokholmu. Tam ma ją uczyć filozofii i służyć jej radą przy organizacji Szweckiej Akademii Nauk. W celu zachowania jak największej klarowności i czystość umysłu ustanowiono godzinę ich spotkań na godzinę 5:00 rano, co zakończyło się dla Kartezjusza fatalnie. Zmarł w wyniku zapalenia płuc 11 lutego 1650r.
Na jego cześć rodzinna miejscowość filozofa została w 1967r. zmieniła nazwę na Descartes.
Kluczowe dla filozofii Kartezjańskiej są dwa pojęcia fundacjonalizm i dualizm. Pierwsze wywodzi się stąd, że Kartezjusz zakładał istnienie fundamentu dla całości wiedzy ludzkiej. Szukał go poprzez opracowanie nowej metody filozofowania, Odrzucał przy tym Arystotelizm, który opierał się głównie na danych zmysłowy. Te z kolei Kartezjusz uważał za wysoce zawodne. A jeśli źródło jest zawodne to również sądy na nim zawarte też mogą być zawodne. Kartezjusz odrzucał tym samym całą opartą na Arystotelizmie filozofię scholastyczną (Arystotelizm pogodzony z nauką kościoła), w nurcie której był wychowany. Takie wąpienie (odrzucenie wszystkich niepewnych sądów) zwane wątpieniem kartezjańskim stanowiło zdaniem filozofa pierwszy krok w refleksji filozoficznej. Za fundament dla całości wiedzy pewnej i podstawę do dalszych sądów uznaje idee o której pisałem wyżej a więc słynne myślę więc jestem. Prawdy bowiem w odróżnieniu od zawodnych zmysłów muszą mieć charakter rozumowy.
Jeśli zaś o dualizm chodzi to jest to pogląd zgodnie z którym istnieją dwie rzeczywistości. Rzeczywistość fizyczna to taka gdzie materia jest rozlokowana w trójwymiarowej przestrzeni. Jej badaniem zajmują się nauki przyrodnicze. Rzeczywistość umysłowa złożona jest z myśli i świadomości i jest obszarem wolności. Te dwie sfery łączą się w człowieku. Dlatego część naszych zachowań można wyjaśnić w sposób mechaniczny. Powstaje zatem problem relacji w człowieku jaka zachodzi między rzeczywistością fizyczną – ciałem i umysłem (problem psychofizyczny), który jest do dziś jednym z kluczowych problemów filozofii i nauki.
Kartezjusz jest uznawany za jednego z największych filozofów w historii . Jego poglądy, do których kluczem jest fundacjonalizm i dualizm psychofizyczny określa się nawet mianem Kartezjanizmu. Uważany jest za ojca racjonalizmu. Zwolennikiem tej filozofii był m.in. Baruch Spinoza,
Immanuel Kant
Źródło: http://freedombunker.com/
Immanuel Kant przyszedł na świat 22 kwietnia 1724r w Królewcu jako syn rzemieślnika i córki rymarza. Jako młody człowiek otrzymał surowe luterańskie wykształcenie. W wieku lat szesnastu rozpoczyna studia filozoficzne na Uniwersytecie w Królewcu, które zakończył w roku 1746.
Do zainteresowań Kanta należała między innymi filozofia Gottfrieda Leibnitza, której wpływ widać później w twórczości Kanta. Po śmierci ojca w 1746r aby utrzymać się pracował jako nauczyciel dla elity pruskiego społeczeństwa. W 1755r. wydał swoją pracę magisterską, a następnie habilitacyjną, gdzie starał się połączyć teorię Newtona z filozofią Leibnitza.
Po śmierci swojego profesora Knutzena stara się o objęcie po nim katedry na Uniwersytecie. Zostaje zatrudniony w charakterze Privatdozenta . Z racji niskiej pensji nadal prowadzi prywatne lekcje. W 1770r. został profesorem metafizyki i logiki na Uniwersytecie w Królewcu. Pomimo absorbującej pracy na uczelni napisał w tym okresie Krytykę czystego rozumu (1781) uważaną za jedno z najważniejszych dzieł filozoficznych w historii. Jego uczniowie przeszli od kantyzmu do radykalnego idealizmu, co sam Kant potępił w liście otwartym z 1799r ., który uznaje się za ostatnie wystąpienie filozofa. Zmarł 12 lutego 1804 r również w Królewcu.
Jeśli chodzi o filozofię Kanta to zmuszony był on do wypracowania swojej filozofii nowego języka pojęciowego. Za podstawę przyjął on założenie o braku jakichkolwiek wcześniejszych założeń poza podstawowymi zasadami logiki.
Jednak to z czym powinniśmy kojarzyć Kanta to jego koncepcja etyczna i pojęcia imperatywu kategorycznego i imperatywu obowiązku. Dotychczas w filozofii próbowano dowieść istnienia takich bytów jak Bóg czy dusza ludzka i w oparciu o to wysnuwać sądy dot. etyki. Kant natomiast odszedł od tego trendu i zadowolił się stwierdzeniem że zarówno Bóg jak i dusza po prostu istnieją. Poprzestając na tym stwierdzeniu tworzy jedyną normę moralną, którą przyjmuje, czyli właśnie Imperatyw kategoryczny. Mówi on co następuje:
Postępuj wedle takich tylko zasad, co do których możesz jednocześnie chcieć, żeby stały się prawem powszechnym.
Jak widzimy jest to tylko ogólna reguła postępowania, która nie dyktuje co robić w sytuacji konfliktu interesów – to było głównym źródłem krytyki. Na potrzeby podobnych sytuacji Kant tworzy imperatyw obowiązku:
Postępuj tak, jakby zasada twojego postępowania miała się stać siłą twej woli ogólnym prawem.
Doprecyzowuje to Kantyzm z ostatnich lat życia filozofia, kiedy uważał, że moralne jest to co czynimy z obowiązku, a jeśli czynimy coś z własnej chęci to albo jest to obojętne moralnie, jeśli nie stoi w sprzeczności z naszymi obowiązkami lub jeśli tak jest – naganne.
Warto również wspomnieć że jego traktat Zum ewigen Frieden z 1795r, gdzie Kant zawarł swój projekt pokoju światowego między państwami jest jednym z najbardziej znanych projektów dotyczących pokoju w Historii.
Friedrich Nietzsche
Źródło: Wikicommons
Ostatni na naszej liście filozofów ale równie ważny Friedrich Wilhelm Nietzsche urodził się 15 października 1844 w Roecken w rodzinie luterańskiego pastora. W 1850 r. po śmierci ojca cała rodzina przenosi się do Saale, gdzie Fryderyk rozpoczyna naukę w szkole miejskiej i gimnazjum przykatedralnym.
W październiku 1864r zapisuje się na Uniwersytet w Bonn, gdzie studiuje filologię klasyczną, teologię, historię kościoła i sztukę. Po dwóch semestrach przenosi się na Uniwersytet w Lipsku, gdzie jeszcze jako student został uznanym filologiem klasycznym i współtworzył towarzystwo filologiczne. Jego pierwsze prace ukazały się w 1866r. Rok póżniej zapoznał się z filozofią Artura Shoppenhauera, która miała wpływ na dalsze pracę artysty, nawet wtedy gdy Nietzsche doszedł do konkluzji, że Shoppenhauer się mylił. Po odbyciu służby wojskowej został profesorem filologii klasycznej na Uniwersytecie w Bazylei. Tam właśnie złożył podanie o anulowanie obywatelstwa pruskiego.
W latach 1869 – 1876r przyjaźnił się z kompozytorem Richardem Wgnerem. Połączyło ich zamiłowanie do muzyki klasycznej i filozofii Shoppenhauera.
W tym okresie Nietzsche zaczął krytykować kulturę otaczającego go świata. Niemcy po utworzeniu Cesarstwa Niemieckiego (1871) zdaniem filozofa zachłysnęły się przekonaniem o wyższości swojej kultury nad kulturą pokonanej w wojnie Francji. W 1979 r prosi o urlop zdrowotny na uczelnie, a rok później ze względu na zły stan zdrowia zmuszony jest do złożenia profesury. Następnie kilkukrotnie zmienia miejsce swojego pobytu.
W roku 1883 ukazuje się jego najważniejsza książka Tako rzecze Zaratustra. W zasadzie jest to synteza poglądów Nietzschego, który pod postacią Zaratustry naucza o wyrażonych we wcześniejszych pracach teoriach nadczłowieka (Uebermensch), śmierci Boga, czy o wiecznym powrocie. Późniejsze pracę filozofa, które były kontynuacją rozważań z Zaratustry nacechowane są już chaotyzmem, na który wpływ miała postępująca choroba autora. W 1889 następuje załamanie psychiczne filozofa i trafia on do kliniki psychiatrycznej w Bazylei a następnie w Jenie. Rok później matka zabiera go do Saale zaś po jej śmierci w 1897r jego siostra wynajmuje dom w Waimarze, gdzie Nietzsche spędza ostatnie lata życia. Fryderyk Nietzsche zmarł 25 sierpnia 1900 roku.
Filozofia Fryderyka Nietzschego przeciwstawia się filozofii akademickiej . Zdaniem samego filozofa sens ma tylko taka filozofia, którą się przeżywa. W swoich pracach wielokrotnie powracał do ukształtowanych przez siebie podstawowych zagadnień i dokonywał ich głębszej analizy.
Najpopularniejszym założeniem filozofii nihilistycznej Nietzschego jest przekonanie o śmierci Boga. Słynne zdanie z Tako rzecze Zaratustra . Nie dotyczy jednak bezpośredniej śmierci Boga. Chodzi tu bardziej o to że w skutek postępu cywilizacji nie doświadczamy już istnienia Boga tak jak to było w starożytności lub średniowieczu. Razem z tym ma miejsce upadek wszelkich metafizycznych podstaw wartości, które zawieszone są w próżni. Nie potrafimy bez nich żyć więc udajemy że nic się nie stało – tak rodzi się nasz Nihilizm. Innym ważnymi dla filozofa pojęciami są wola mocy i nadczłowiek, jednak poprzez chorobę nie zdążył ich jasno zdefiniować, co rodziło pole do szerokiej interpretacji, między innymi przez niemieckich Nazistów, którzy czerpali z tych koncepcji przy tworzeniu swojego ruchu. Oba pojęcia pojawiają się w zarysie w Zaratustrze pod postacią metafor głównego bohatera.
Jednak, żeby nie kończyć tak pesymistycznie warto powiedzieć że od Nietzschego wywodzi się jedno z najbardziej motywujących twierdzeń wszechczasów. Mianowicie to on napisał, że
Co nas nie zabije to nas wzmocni (Ludzkie i Aryludzkie – 1878 ).
Podsumowanie
Reasumując temat filozofowie i ich doktryny mogą nas inspirować i motywować. W powyższym tekście staraliśmy się przedstawić zarówno sylwetki tych kluczowych dla rozwoju filozofii postaci jak i przybliżyć nieco to czym się, jako poszukiwacze prawdy zajmowali. Jeśli zaciekawiło was ta druga część to zapraszamy do sięgnięcia po dzieła wyżej wymienionych. Nie należą one do najłatwiejszych lektur, ale na pewno skłaniają do myślenia o otaczającym nas świecie i choćby w tym kontekście mogą być inspirujący.